“Çürümüşsünüz tuzsuz kalıp. Tuz, yani akıl bir de yürek.”
Devlet ana
Bütün toplumlarda yaşadıkları olaylardan etkilenerek, dini ve sosyal kabullerle, tanıyıp tadabildikleri gıdaları, kozmik unsurları, kendilerince önemsenmiş. Ve buda o kültürün bir parçası haline gelmiştir.
Çinlilerin ejderhaya , Eski Mısırlıların güneşe, Farslıların ateşe kutsiyet atfermeleri buna örnektir. Türk kültüründe kutsiyet verilen bir çok unsurlar vardır. “Tuz” bunlardan biridir.
TÜRK MİTOLOJİSİNDE TUZ
Türk mitolojisine göre ise Nuh Peygamber’in oğullarından Yafes’in Türk adında bir oğlu vardır ; Türk’ün oğlu Tutuk (ya da Tütek), tuzu ilk keşfeden kişi olup avladığı geyiği pişirip yerken eti yere düşürmüş ve onu yerden alıp yediğinde yerin tuzlu olması nedeniyle etin daha da lezzetlendiğini anlayarak tuzu keşfetmiştir.
TUZ’UN ANLAMI
Eski Türkçe’de tuz, “güzellik, hüsün, melâhat, şirinlik” gibi manalara gelmektedir.
Sözlüklerimizde tuz; “Tat vermek veya korumak için yiyeceklere konulan deniz suyu tadında billursu beyaz madde” anlamında kullanılmaktadır.
Tuzsuz Deli Bekir
Yeni doğmuş çocukların ağzına tuz koyma töreni günümüzde halen gerçekleşmektedir. Çocuğun ağının ve vücudun kokmaması için yapılırdı. Zira tuz, kokuyu önleyen bir maddedir. Ayrıca, çocuğun vücudunu tuzla yıkanması, edeb ve terbiye ile de ilişkilendirilmiştir.
Karagöz metinlerin birinde Tuzsuz’un “şimdi tuzlayacağı”ndan bahsedilmektedir. Deli Bekir ,dövülmekte, dolayısıyla terbiye edilmektedir.
Tuz yalnız Anadolu Türklerinde değil Kırgız Türklerinde de kutsaldır. “Eğer yalan söylüyorsam beni tuz vursun.” diye kıymetlendirmiş ve tuz üzerine ant vermişlerdir.
Tuzun kıymeti
“Tuz endüstrisi insanlık kadar eskidir. Tuz, uzun bir süreden beri insan yiyeceğinin önemli bir parçasıdır. Kutsal bir madde ve alış-veriş aracı olarak kullanılmıştır. Tibet ve Moğolistan’da bir topak tuz para yerine geçmektedir. Dağıtımı eski ülkeler tarafından politik bir silah olarak kullanılmış ve Doğu ülkeleri tuza büyük vergiler koymuşlardır.”
TARİHTE TUZ
Tarih boyunca kimi zaman “beyaz altın” diye nitelenen tuz konusunda Antikçağ’da mitolojik gelenekler oluşmuş ve Hristiyanlarda tıpkı ekmek ve şarap gibi tuza da bir kutsallık yakıştırılmıştır.
Tuz insanlık tarihinde büyük bir öneme sahip olup üretilmesi tarih öncesindeki antik uygarlıklara kadar dayanmaktadır. Sümerlilerin ve Babillerin tuzu besin maddelerini özellikle et ve balığı uzun süre saklamak için konserve koruyucu maddesi olarak kullandıkları bilinmektedir.
ATASÖZLERİNDE TUZ
- “Tuz Biber Olmak” sıkıntıyı artırıcı olmak,
- “Tuzla Buz Olmak” fevkalade çok parçaya ayrılmış olmak,
- “Tuz Gibi Her Aşa Girmek” jokey rolü onayabilmek, her kapıyı açabilmek,
- “Tuzluya Oturmak” maliyetinin anormal artması, pahalıya mal olmak,
- “Tuzu Kuru Olmak” güven içinde olmak, garanti etmiş bulunmak gibi
Tuzun bu özelliği sözlü edebiyatımıza masallara da yansımıştır. 3 kızı olan bir padişah kızlarına kendisini ne gibi sevdiklerini sorar. Küçük kızın tuzun çok tatlı olduğundan, ondan daha tatlı bir şeyin olmadığından bahisle, babasını tuz kadar çok sevdiğini söyleyip kazanan o olur.
BURSA’DA TUZ PAZARI
Bursa daha öncesinde İstanbul için bir ambar konumundaydı. Bursa’da yiyecekle ilgili semt, han ve pazar ismine rastlayabilirsiniz.
Tuz Hanı’nın Tuz Pazarı Camii’ne gelir getirmesi için Timurtaş Paşa’nın oğlu Umur Bey tarafından 1454-1455 yıllarında yaptırıldığı bilinmektedir.
Osmanlı döneminde tuz ve baharat ticaretinin kalbi olan ancak zaman içerisinde deprem ve yangınlardan etkilenerek harabe haline gelen, bir dönem depo olarak kullanılan Tuz Han restore edilerek tarihi kimliğine kavuşturuldu. Duvarları kesme taş ve tuğla ile örülmüş olan bu yapı, diğer Osmanlı hanları gibi dikdörtgen bir avlu etrafına iki katlı olarak sıralanan odalardan oluşuyor.
Tuz Pazarı
Bursa çarşısının içinde bulunan Tuz Pazarı, taze sebze meyvenin yanı sıra bölgenin en lezzetli yöresel peynirlerinin satıldığı, kahvaltı malzemelerinin en doğal hali ile sunulduğu bir çarşıdır. Özellikler Bursa’ya ait yerel lezzet olan Mihaliç peynirini burada bulabilirsiniz.
