Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip
Mutluluk veren bilgi “Kutagdu Bilig” eserini yazmış olan Yusuf Has Hacip bizlere 11. yüzyılda yazmış olduğu eserde birçok konu hakkında etraflıca bilgi vermektedir. Kutadgu bilig, etraflıca birçok konu hakkında bilgi vermektedir. Bu amaçla ben başlıca “Kutadgu bilig’de yemek ” hakkında araştırma yapıp sizlerle paylaşıyorum.
Benim yazacağım konu ise az ve öz bir şekilde “Kutadgu Bilig’de yemek” ve devamında “Kutadgu Bilig’de aşçıbaşı” hakkında yazacağım.
Yazar “Nevin HALICI” birçok kitabıyla Türk mutfağı hakkında araştırmaları ve kitapları bulunmaktadır. Son kitabı olan “Orta Asya Ve Göç Yolu Dönemi Mutfağı” bu yazımda kaynak olarak kullanmaktayım.
Kutadgu Bilig’in Kahire nüshasının ilk iki sayfası
“KUTADGU BİLİG”
Uygur diliyle yazılmış olan Kutadgu Bilig eseri, Türklerin İslami dönemdeki ilk edebi türüdür. Eser birçok konudan bahsetmektedir.
Başlıca konuları;
Birey, toplum ve devlet yaşamının sağlıklı düzenlenmesinde gerekli bilgi, düşünce, anlayış ve erdemlerin neler olduğu, bunların hangi yollarla elde edilebileceği ve nasıl faydalanılacağı gösterilmektedir.
KUTADGU BİLİGDE GEÇEN 4 KAHRAMAN
Hükümdarlara, devlet yönetimi ile ilgili öğüt verici şekilde hazırlanan bu çalışma, dört büyük temel üzerine kuruludur.
Birincisi doğruluk, İkincisi saadet, üçüncüsü akıl, dördüncüsü kanaat
Yusuf Has Hacip, bunların her birine Türkçe bir ad vermiştir.
Doğruluğu Kün-Toğdı adıyla padişah yerine koymuş, saadeti Ay-Toldı adıyla vezir yerine koymuş, akıla Öğdülmüş adını verip vezirin oğlu olarak göstermiş, kanaate ise Odgurmuş adını vererek vezirin kardeşi kabul etmiştir
| İsim | Anlamı | Meslek | Sembolü |
| Kün-Togdı | “Gün Doğdu” | Hükümdar | Adalet |
| Ay-Toldı | “Dolunay” | Vezir | Mutluluk |
| Ögdülmiş | “Övülmüş” | Bilge:Vezirin oğlu | Akıl (ya da Bilgi) |
| Odgurmış | “Uyanmış” | Derviş:Vezirin akrabası | Akıbet (Yaşamın sonu) |
KUTADGU BİLİG’DE GEÇEN KONULAR
Eserde yemek ve içecek adları da bulunmakla birlikte, yerleşik düzene geçildiğinin işareti olan ev düzeni, yemek ve sofra düzeni, yemek yeme adabı ile ilgili kapsamlı bilgiler daha fazladır. Eserde iyi bir aşçı başının ve içkici başının nasıl olması gerektiği, ziyafete gitme ve ziyafete davet etme usullerinin neler olduğu gibi pek çok incelikli husus konu edilmektedir.
Örnek olarak Nevin HALICI’nın kitabından bir kesit paylaşayım.
Ayrıca ilk defa şekerden bahsedilmesi Türklerin şekerle ilk defa göç yolunda karşılaştıklarını göstermektedir. Orta Asya’da tatlandırıcı maddenin bal olması muhtemeldir. Burhan Oğuz, MÖ. VII yüzyılda şeker kamışının Bengal’den Çin’e geçtiğini, oradan Hint ve Yemen’e daha sonra Tran’ a geçtiğini ve bu kamıştan arısız bal elde edildiğini yazar. Kristal şeker için: “Türkmen’in sükrozu ‘şekeri’ Orta Asya’dan çıkıp İran yoluna girdikten sonra tanımış olduğu istidlal edilebilir.” der. Yusuf Hac Hacip “Şekere gelince, o zulüme uğrayarak, benim kapıma gelen ve adaleti bende bulan insan içindir/ O insan benden şeker gibi tatlı ayrılır; sevinir ve yüzü güler.” der; Divanü Lügat-it Türk’te kavut gibi şekerle verilen tarifeler görülür.
Kutadgu Bilig’de yemek
- GÜL BALI / REÇELİ
- GÜL ŞERBETI
- HELVA
- KIMIZ
- PEYNİR
- YOĞURT
Bir sonraki yazıda kutadgu biligde aşçı başının nasıl olması gerektiği hakkında olan yazıyı yazacağım. Aşçılık hakkındaki yazımı inceleyebilirsiniz. Orta Asya Türk mutfağı ile ilgili sizin düşünceleriniz nelerdir? Yorumlarda fikirlerinizi belirtip etraflıca konuşabiliriz.
